به بهانهٔ «شوالیهٔ تاریک به پا می‌خیزد»: آشنایی با آیمکس (بخش دوم)

بخش نخست این مقاله که شب قبل از نظرتان گذشت ، به آشنایی اولیه با آیمکس و تاریخچه‌اش اختصاص داشت. اینک در بخش دوم، به بیان ویژگی‌های مختلف تکنولوژی‌های کمپانی آیمکس می‌پردازیم تا این آشنایی تکمیل شود.

در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

دوربین و نوار فیلم آیمکس

دوربین آیمکس با استفاده از فیلمی با قطع بزرگ، تصاویری با رزولوشن بسیار بالا را برای نمایش روی پرده سینما ضبط می‌کند. در دوربین‌های معمولی، نوار فیلم به صورت عمودی از پشت لنز عبور می‌کند اما در دوربین آیمکس برای دستیابی به کیفیت بالا، نوارِ فیلم به صورت افقی عبور می‌کند. فیلم‌های 65 میلی‌متری معمولی، محدودهٔ عکسی معادل 48.5 در 22.1 میلی‌متر دارند، حال آنکه در آیمکس این محدوده 69.6 در 48.5 میلی‌متر است. برای برابری با سرعت استاندارد ضبط فیلم که 24 فریم در ثانیه است، طولی معادل سه برابر فیلم‌های معمولی از پشت لنز دوربین آیمکس عبور می‌کند و یکی از دلایل این که هر برداشت بدون وقفه‌ای با استفاده این دوربین‌ها نمی‌تواند بیش از 3 دقیقه باشد نیز همین است.

از خودتان می‌پرسید که هر فریم آیمکس چقدر بزرگتر از فریم‌های معمولی است؟ تصویر بالا به تنهایی گویا است. نوارهای فیلم آیمکس از ساختار ESTAR (اسم تجاری متعلق به کداک برای نوارهای PET) استفاده می‌کنند که دلیل آن دقت بالای آنها است و در وهله دوم نیز استحکام. به نوار فیلم آیمکس 15/70 گفته می‌شود. عدد 15 اشاره به 15 سوراخ بالا و پایینِ فریم دارد که در نوارهای 35 میلیمتری فقط 5 تا است. و عدد 70 اشاره به عرض 70 میلی‌متری نوار دارد.

فیلم‌های آیمکس به طور معمول داخل یک پلاتر (عکس بالا) قرار می‌گیرند تا حین جابجایی یا قرار گرفتن در پروژکتور صدمه نبینند. برای مثال، یک فیلم سینمایی که مدت زمانش 2 ساعت و 40 دقیق است، در پلاتری با قطر 183 سانتی‌متر جای می‌گیرد و وزن مجموع آنها به 240 کیلوگرم می‌رسد.

صدا

سالن‌های آیمکس برای خلق افکت‌های صوتی قابل باور و ارائه کیفیت صدایی فراتر از تصور، نیازمند یک سیستم صوتی توانمند و قابل اعتماد هستند. در سال 1988 شرکت آیمکس، کمپانی Sonics Associates را در اختیار گرفت تا از تجربیات 26 سالهٔ آن برای خلق کیفیت‌های مورد انتظار خود استفاده کند.

شش کانال صوتی که برای سیستم پخش آیمکس در نظر گرفته شده‌اند هر یک بیش از 2000 وات قدرت دارند و قدرت خروجی کل سیستم چیزی بیش از 15000 وات است. البته بسته به بزرگی سالن، سیستم صوتی نیز می‌تواند گسترده‌تر باشد. در سالن‌های آیمکس، بلندگوها در پشت، طرفین و بالای پرده نمایش قرار می‌گیرند تا یک افکت سه بُعدی را ایجاد کنند. مختصات نصب آنها در سالن بر طبق فرمول‌های خاص محاسبه می‌شود و بدین شکل بهترین صدای ممکن به گوش تماشاچیان می‌رسد.

جالب است که بدانید برای استفاده بیشتر از سطح هر فریم، نوار فیلم‌ آیمکس صدا را در خود جای نمی‌دهد و در عوض از فیلم‌های مغناطیسی جداگانه به این منظور استفاده می‌شود. نوارهای صوتی آیمکس از نوع 35 میلیمتری شش کاناله هستند و با سرعت 45.7 سانتی‌متر بر ثانیه از روی هِدِ صوتی عبور می‌کنند. همگام سازی نوار فیلم و نوار صوتی به صورت فریم به فریم و توسط پروژکتور آیمکس صورت می‌گیرد.

پروژکتور

در عکس بالا واحد کنترل یک سینمای آیمکس را مشاهده می‌کنید، جایی که پروژکتور آیمکس مستقر است. غلتاندن و کشیدن نوار فیلم آیمکس در داخل پروژکتور سینما خود یک چالش بزرگ است. سیستم‌های 70 میلیمتری معمول برای بزرگنمایی 586 برابری مورد نیاز در آیمکس به اندازه کافی با ثبات نبودند. در نتیجه ویلیام شاو از یک پتنت استرالیایی برای این موارد استفاده کرد که به آن «حلقهٔ گردان» گفته می‌شود که با استفاده از «دمیدنِ» هوای فشرده بر شتاب عبور فیلم می‌افزاید. پروژکتور یک لنز سیلندری در قسمتِ روزنه نمایش دارد. یک بخش مکشی ویژه وظیفه برقراری تماس دقیق میان فیلم و این لنز را بر عهده دارد.

لنز پروژکتور آیمکس ارتفاعی دو برابر عرض فیلم دارد و به یک پیستون گازی متصل است که امکان حرکت به پایین و بالا در حین پخش فیلم را میسر می‌کند. با این تکنیک چنانچه ذراتی که روی فیلم می‌نشینند به لنز بچسبند، مسئول پروژکتور می‌تواند با فشار یک دکمه از بخش تمیز لنز استفاده کند و در این فرصت بخش دیگر را تمیز نماید.

کمپانی آیمکس چهار نوع پروژکتور برای پخش فیلم‌های 15/70 ارائه کرده است: GT (مخفف Grand Theater) برای سالن‌های بزرگ، GT 3D برای پخش سه بُعدی در سالن‌های بزرگ، SR (مخفف Small Rotor) برای سالن‌های کوچک و MPX برای به روز رسانی سینماهای معمولی. انواع سالن‌های سینمایی آیمکس نیز بر اساس همین چهار نوع پروژکتور تقسیم‌بندی می‌شوند. در سال 2008 نیز آیمکس یک پروژکتور دیجیتالی عرضه کرد که برای مجموعه‌های دارای چند سالن با پرده‌هایی با حداکثر عرض 21.3 متر مناسب است.

سالن و پردهٔ نمایش آیمکس

ساختار سالن‌های آیمکس به طور مشخصی با سالن‌های معمولی تفاوت دارد. رزولوشن بالاتر این فرمت به مخاطبین امکان می‌دهد که خیلی نزدیک به پرده بنشینند. به طور معمول تمام ردیف‌ها در داخل محدوده پرده نمایش قرار می‌گیرند و هر صندلی با زاویه‌ای ملایم (نهایتاً تا 30 درجه) نسبت به سطح افق قرار دارد تا مخاطبین مستقیم در مقابل پرده قرار بگیرند.

شاید جالب‌ترین ویژگی پرده‌های آیمکس، انحنای آنها رو به داخل باشد که بدون در نظر گرفتن محل نشستن تماشاگر در سالن، به او یک دید حداکثری را می‌دهد. روکش صدفی پردهٔ آیمکس باعث درخشندگی بیشتر تصاویر می‌شود.

در بخش صدا بیان شد که بلندگوهایی در پشت پرده نمایش قرار دارند. به منظور عبور بدون نقص صدای این بلندگوها از پرده، منافذی بر روی پرده ایجاد شده که البته قابل مشاهده نیستند ولی به شنیدن بهترِ صدا کمک می‌کنند. استفاده از بلندگوهای پشت پرده به واقعی شدن صدا، به خصوص موقع ادای دیالوگ توسط بازیگران کمک ویژه‌ای می‌کند.

یک پرده استاندارد آیمکس دارای اندازه‌های 22 در 16.1 متر است ولی نمونه‌های بزرگتر هم وجود دارد. بزرگترین پرده آیمکس (که در انتهای بخش اول مقاله نیز معرفی شد) متعلق به LG IMAX Theatre یا همان Darling Harbour در سیدنی است که تقریباً به اندازه ارتفاع یک ساختمان هشت طبقه بلندا دارد: ابعاد دقیق آن 35.73 در 29.42 متر است و مساحتش بیش از 1051 متر مربع می‌شود.

البته کمپانی آیمکس برای فراگیر کردن تکنولوژی خود، به نصب پرده‌های کوچکتر از استاندارد در سالن‌های معمولی نیز اقدام کرده است. همان‌طور که در عکس بالا مشاهده می‌کنید ابعاد پرده آیمکس قابل قیاس با پرده‌های سینماهای معمولی نیست.

دستاوردها

در سال 1997 آیمکس مفتخر به دریافت جایزه دستاورد علمی و فنی آکادمی علوم و هنرهای تصویری (اسکار) شد. جایزه‌ای به خاطر نوآوری‌های آیمکس در ساخت و توسعه یک شیوه فیلمبرداری و پخش در ابعاد بزرگ.

تاکنون فیلم‌های برخوردار از فرمت آیمکس 10 بار نامزد دریافت جایزه آکادمی اسکار شده‌اند و از این بین تنها یک فیلم موفق به کسب جایزه شده. حال آن که در زمینه دستاوردهای فنی فیلمبرداری با سیستم آیمکس، فقط والی فیستر برای فیلم «شوالیهٔ تاریک» توانسته نامزد شود. باید دید آیا آقای فیستر این بار با «شوالیهٔ تاریک به پا می‌خیزد» که آخرین اثر او در مقام مدیر فیلمبرداری هم هست، خواهد توانست آیمکس را به جایگاه شایسته‌ای برساند یا خیر.

کارگردان‌ها و آیمکس

آقای نولان فیلم‌سازِ با دانشی است و گرچه توانایی بالایی در ساخت فیلم‌های بلاک‌باستردارد، ولی در ساخت همین فیلم‌ها هم زیاد خود را به جلوه‌های ویژه وابسته نمی‌کند. او درست بر عکس کارگردانی جیمز کامرون، هیچ علاقه‌ای به تصویربرداری سه بعدی ندارد. زیرا ترجیح می‌دهد مثل فیلمسازان قدیمی، سکانس‌ها را روی نگاتیو ضبط کند.

آقای نولان در ساخت آخرین قسمت از سه‌گانهٔ حماسی Batman اصرار به استفاده از تکنولوژی آیمکس داشت. و همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، این اصرار نه فقط ناظر بر فرمتِ تصویری و نمایش در سالن‌های مخصوص آیمکس، بلکه شامل تصویربرداری بیش از 1 ساعت از صحنه‌های فیلم با استفاده از دوربین‌های آیمکس بود.

فیلم‌های گیشه‌ساز امسال مثل «مأموریت: غیرممکن - پروتکل شبح» «انتقام‌جویان» و «مرد عنکبوتی شگفت‌انگیز» تنها پس از فیلم‌برداری با دوربین‌های معمولی، با استفاده از تکنولوژی آیمکس به فرمت آیمکس تبدیل شده‌اند و در آنها خبری از فیلمبرداری با دوربین‌های مخصوص کمپانی آیمکس نبوده. از این نظر فیلم جدید آقای نولان منحصر به فرد است. در دو سال اخیر هیچ فیلمی نبوده که پیش از اکران این قدر مورد توجه مردم و منتقدین قرار بگیرد و همه پیگیر خبرهای تولید و اکرانِ آن باشند.

«شوالیهٔ تاریک به پا می‌خیزد» در 20 جولای (30 تیر) اکران خواهد شد و استانداردهای تصویربرداری با دوربین آیمکس را به رخ خواهد کشید. استانداردهایی که البته با تماشای فیلم بر روی پرده‌های خمیدهٔ آیمکس، بیشتر خودنمایی می کنند. پیش‌تر در سال 2008 نیز حدود 40 دقیقه از فیلم «شوالیهٔ تاریک» -قسمت دوم از سه‌گانهٔ حماسی بتمن- که رکوردهای فروش در اولین آخر هفتهٔ اکران را جا به جا کرده بود، با دوربین‌های آیمکس تصویربرداری شده بود.

این روزها استودیوهای فیلمسازی، مدیران اجرایی کمپانی آیمکس را به مجموعهٔ خود دعوت و تاریخ‌های اکران را جا به جا می‌کنند تا درباره اکران مناسب فیلم‌ها در سالن‌های ویژه آیمکس اطمینان حاصل کنند. سالن‌هایی که به خاطر پرده‌های عظیمِ خمیده‌ای که از سقف تا کف سالن بلندا دارند، و همین‌طور صندلی‌های بزرگ و سیستم صدای فراگیر مشهورند. قیمت هر بلیت آیمکس حدود 30 درصد از بلیت سالن‌های استاندارد بیشتر است.

امروزه که همه می‌توانند در خانه به تماشای فیلم‌ها در تلویزیون‌های بزرگ خود بنشینند، تمایل مردم به سالن سینما کم شده و به همین خاطر هر چیزی که بتواند مردم را با سالن‌های سینما آشتی دهد مورد توجه استودیوهای معتبر فیلمسازی است. و چه چیزی وسوسه‌انگیزتر از آیمکس.

مهم‌ترین مطلب این است که نسلی از کارگردان‌ها مثل جِی. جِی. آبرامز (استار ترک)، برَد بِرد (مأموریت: غیرممکن -پروتکل شبح) و مایکل بِی (ترنسفورمرز) به کیفیت تصویربرداری آیمکس علاقمند شده‌اند و به طرز فزاینده‌ای از آیمکس برای تصویربرداری صحنه‌ها استفاده می‌کنند، و این نمی‌بود مگر به خاطر استفاده موفق «کریستوفر نولان» از این دوربین‌ها.

باب مور نائب رئیس پارامونت پیکچرز می‌گوید: «فکر می‌کنم مردم هم کم کم دارند آیمکس را به عنوان شریک ساخت فیلم‌های بزرگ در نظر می‌گیرند.» البته طبق سنت معمول در هالیوود، ممکن است ورق برگردد. زیرا صاحبان سینما مشغول ساخت پرده‌های نمایش بزرگ برای خودشان هستند تا هزینه کمتری بپردازند. تکنولوژی‌های جدید هم که هر لحظه ممکن است از راه برسند.

در گذشته نیز خیلی از کارگردان‌ها مایل به استفاده از دوربین‌های آیمکس بوده‌اند، اما استودیوهای فیلمسازی علتی برای تن دادن به این میل نیافتند. چرا که این دوربین‌ها تنها سه دقیقه تصویر پیوسته فیلم را در خود جای می‌دهند، و صدای دوربین بسیار زیاد است، طوری که در صحنه‌های خلوت و داخلی، روی کیفیت کار بازیگران اثر می‌گذارد و بعد از ضبط صحنه‌ها نیز باید صدا را اصلاح کرد. ضمن اینکه دوربین حدود 41 کیلوگرم وزن دارد که عملاً روی قدرت مانور مدیر فیلمبرداری تأثیر می‌گذارد و تقریباً امکان فیلمبرداری روی دست را از فیلم‌بردار می‌گیرد.

اما آقای نولان این نگرانی‌ها را رد می‌کند: «مقاومت زیادی وجود داشت طوری که به ما می‌گفتند ضبط یک فیلم هالیوودی با آیمکس که تجهیزات دوربین و پایه‌های آن خیلی بزرگ است، بسیار مشکل خواهد بود. این دوربین‌ها قبلاً به بالای اورست، ته اقیانوس و بیرون جوّ زمین فرستاده شده بودند، اما دیگران فکر می‌کردند که نمی‌شود یک فیلم سینمایی با آنها ساخت. حرف نامعقولی بود.»

برَد بِرد (کارگردانِ مأموریت: غیرممکن -پروتکل شبح) می‌گوید نکته در این است که مجموعه‌های سینمایی معمولی که دارای چند سالن هستند، دیگر هیچ جذابیتی ندارند. این نظر را در کنار آمارهای سال 2011 که قرار دهیم، خیلی چیزها روشن می‌شود. در سال گذشته حضور در سالن‌های سینما با 4 درصد کاهش، به 1.3 میلیارد نفر رسید که کمترین میزان در 16 سال گذشته بود. فروش گیشه‌ها هم با کاهشی مشابه به 10.2 میلیارد دلار رسید.

این اولین بار نیست که هالیوود به کاهش آمار حضور در سالن‌ها و درآمد، واکنشی از این دست نشان می‌دهد. در دهه 1950 و 60 هم استودیوها به سراغ فرمت‌های تصویری بزرگ مثل VistaVision و Panavision رفتند تا مردم را دوباره به سالن‌ها بکشانند، واکنشی مقارن با انفجارِ آمارهای خرید تلویزیون.

ورود پرده‌های نمایش عظیم به سالن‌ها، از دید استاد «مارتین اسکورسیزی» یک دگرگونی طبیعی است. او می‌گوید: «من هرگز تماشای " جویندگان" (وسترن کلاسیک جان فورد) در قالب VistaVision را فراموش نمی‌کنم. دیدنِ آن فیلم روی آن پردهٔ بزرگ، یک حس مقدس بود.»

بَری سانِنفِلد کارگردان «مردان سیاه‌پوش 3» می‌گوید این کاری است که فیلمسازها از سالن‌دارها می‌خواهند: «بزرگ کردن پرده‌های نمایش.» او می‌گوید: «یا پرده‌ها بزرگ می‌شوند یا مردم توی خانه‌ها می‌مانند. به خصوص که الآن مردم به سالن‌هایی می‌روند که ساب‌ووفرها خراب است، بلندگوها وز وز می‌کنند و تصویر پروژکتور هم خیلی تاریک است.»

پایان